SỐNG MÙA CHAY THẾ NÀO CHO ĐÚNG NGHĨA?

Mùa Chay hằng năm là một mùa thiêng liêng đặc biệt trong đời sống Kitô hữu, kéo dài 40 ngày để chuẩn bị tâm hồn bước vào Tam Nhật Vượt Qua và đại lễ Phục Sinh. Nhiều người vẫn thường nghĩ Mùa Chay chỉ xoay quanh việc ăn chay: kiêng thịt, bớt ăn hoặc giảm tiêu thụ thực phẩm. Nhưng thực tế, ý nghĩa của Mùa Chay sâu rộng hơn nhiều, được gói ghém trong ba thực hành nền tảng mà Chúa Giêsu đã dạy: Cầu nguyện, Bố thí và Chay tịnh. Nếu chỉ dừng lại ở việc kiêng thịt hay ăn ít, chúng ta có thể bỏ lỡ chiều sâu tinh thần mà Mùa Chay mời gọi.
Dưới đây, chúng ta cùng suy gẫm chi tiết hơn về cách sống Mùa Chay đúng nghĩa, để không chỉ tuân thủ những hình thức bề ngoài, mà còn đi sâu vào tâm hồn và biến đổi bản thân trước mặt Chúa.
1. Cội nguồn và mục đích của Mùa Chay
1.1. Ý nghĩa 40 ngày Chay
Trong Kinh Thánh, con số 40 mang ý nghĩa biểu tượng đặc biệt:
• Dân Israel lang thang 40 năm trong sa mạc trước khi vào Đất Hứa.
• Ngôn sứ Êlia đi 40 đêm ngày đến núi Horeb gặp gỡ Thiên Chúa.
• Chúa Giêsu ăn chay và cầu nguyện 40 ngày trong hoang địa, trước khi khởi đầu sứ vụ công khai.
Từ đó, Giáo Hội tiếp nối truyền thống sống 40 ngày Mùa Chay, bắt đầu từ Thứ Tư Lễ Tro cho đến hết Thứ Năm Tuần Thánh (không tính các Chúa Nhật). Đây là quãng thời gian đặc biệt để chúng ta tập trung vào việc sám hối, hoán cải, và chuẩn bị đón nhận mầu nhiệm Vượt Qua với tâm hồn tinh tuyền.
1.2. Nghi thức xức tro – Lời nhắc nhở sám hối
Ngày Thứ Tư Lễ Tro khởi đầu Mùa Chay, chúng ta được xức tro trên trán kèm lời nhắn nhủ: “Hỡi người, hãy nhớ mình là bụi tro và sẽ trở về bụi tro” hoặc “Hãy sám hối và tin vào Tin Mừng”. Hành động xức tro nhắc nhở chúng ta về thân phận mỏng giòn, để ý thức rằng mọi sự thế gian rồi cũng sẽ qua đi. Chính nhờ sự ý thức này, ta mới can đảm từ bỏ tội lỗi, đam mê xấu và tìm về cùng Chúa – nguồn cội của sự sống.
1.3. Ba trụ cột: Cầu nguyện, Bố thí, Chay tịnh
Trong Tin Mừng Matthêu (chương 6), Chúa Giêsu đặc biệt nhấn mạnh đến ba việc:
1. Cầu nguyện: Gặp gỡ Chúa với tâm tình con thảo.
2. Bố thí: Chia sẻ tình yêu và vật chất với người nghèo, người thiếu thốn.
3. Chay tịnh: Tự nguyện tiết chế các nhu cầu, dâng lên Chúa những hy sinh nhỏ bé.
Tuy nhiên, Ngài cũng cảnh báo:
“Khi con bố thí, đừng phô trương; khi con cầu nguyện, đừng làm bộ để được ca tụng; và khi con chay tịnh, đừng làm ra vẻ ủ rũ.”
Lời cảnh báo này nhắm vào việc tẩy trừ thói giả hình, kiêu căng. Bởi cốt lõi của Mùa Chay là sự khiêm nhường và chân thành trước nhan Chúa, chứ không phải chạy theo những hình thức bên ngoài để được tán dương.
2. Ăn chay – Không chỉ dừng lại ở việc kiêng thịt
2.1. Luật ăn chay, kiêng thịt trong Giáo Hội
Theo luật Giáo Hội, ngày nay chỉ buộc ăn chay và kiêng thịt trong hai ngày: Thứ Tư Lễ Tro và Thứ Sáu Tuần Thánh. Vào các ngày Thứ Sáu khác trong Mùa Chay, ta được khuyến khích kiêng thịt và thực hiện những hy sinh nhỏ tùy lòng đạo đức cá nhân.
Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở việc “không ăn thịt” hoặc “ăn ít đi” mà không có sự biến đổi nội tâm, thì Mùa Chay vẫn chưa thực sự chạm đến cốt lõi. Chúa không chỉ muốn ta “bớt ăn”, mà Ngài muốn ta “bớt ích kỷ”, “bớt hận thù”, “bớt tham lam” để sống quảng đại hơn.
2.2. Những hình thức chay tịnh khác
Ngoài kiêng thịt, chúng ta có thể thực hành nhiều hình thức chay tịnh khác phù hợp với hoàn cảnh cá nhân:
• Giảm bớt thời gian trên mạng xã hội để dành cho việc cầu nguyện, đọc Kinh Thánh.
• Kiêng mua sắm những món đồ xa xỉ và dành số tiền đó giúp đỡ người nghèo.
• Kiêng nói lời chua cay, trách móc để xây dựng một môi trường giao tiếp an hòa, nhân ái.
Những hình thức chay tịnh này xuất phát từ sự tự nguyện, thể hiện ý chí muốn từ bỏ thói quen xấu, và hướng về một cuộc sống trong sạch, thanh cao hơn.
3. Ăn chay bằng đôi mắt
3.1. Đôi mắt – Cửa ngõ của tâm hồn
“Con mắt là cửa sổ của linh hồn.” Mỗi hình ảnh mà ta nhìn thấy, mỗi thước phim, mỗi dòng chữ ta đọc sẽ in dấu vào nội tâm. Nhờ đôi mắt, chúng ta thưởng thức vẻ đẹp của thế giới, nhưng đôi mắt cũng có thể trở thành “lối vào” của những cám dỗ, tiêu cực.
Trong Mùa Chay, “ăn chay” bằng đôi mắt nghĩa là biết tiết độ trong việc nhìn ngắm, tránh xa những nội dung độc hại, những hình ảnh gợi lên tham sân si. Hãy dành ánh nhìn cho những điều tốt đẹp, như cảnh thiên nhiên, những biểu hiện yêu thương, hoặc những cuốn sách, bộ phim truyền tải thông điệp tích cực.
3.2. Thực hành “ăn chay” bằng đôi mắt
• Hạn chế xem những nội dung bạo lực, đồi trụy: Chúng không chỉ làm tổn thương tâm hồn, mà còn hạ thấp giá trị con người.
• Ngắm nhìn tạo vật và tạ ơn Chúa: Khi chiêm ngắm thiên nhiên, một buổi hoàng hôn rực rỡ, hay vẻ đẹp của một bông hoa, hãy để lòng mình mở ra, tạ ơn Chúa vì sự hiện diện sống động quanh ta.
• Tránh “nhìn” với ánh mắt phán xét: Thay vì nhìn người khác với định kiến, hãy tập nhìn bằng ánh mắt yêu thương và cảm thông.
Khi thực hành tiết độ với đôi mắt, tâm hồn chúng ta sẽ trở nên thanh tịnh, nhờ đó dễ dàng nhận ra ý Chúa và những vẻ đẹp ẩn giấu trong cuộc sống.
4. Ăn chay bằng đôi tai
4.1. Âm thanh và tác động đến tâm hồn
Đôi tai giúp ta tiếp nhận âm thanh, lời nói từ bên ngoài. Có những âm thanh mang lại niềm vui, nâng đỡ tinh thần, nhưng cũng có những âm thanh gây xao động, làm tâm hồn bất an. Mùa Chay là dịp để ta chọn lọc những gì mình nghe, hướng đến những điều bổ ích, thánh thiện.
4.2. Thực hành “ăn chay” bằng đôi tai
• Nghe Lời Chúa: Dành thời gian đọc hoặc nghe Lời Chúa mỗi ngày, hoặc tham dự các buổi tĩnh tâm, thánh lễ. Lời Chúa chính là “nguồn suối” làm mát tâm hồn, soi sáng đường đi.
• Hạn chế nghe những lời đàm tiếu, tiêu cực: Tin đồn vô căn cứ, những lời chỉ trích vô bổ chỉ làm chúng ta thêm phiền não. Tốt hơn hết, hãy “bịt tai” trước những âm thanh ấy để giữ lòng mình trong sáng.
• Lắng nghe tiếng lòng của người khác: Thay vì chỉ nghe những âm thanh ồn ào bên ngoài, hãy mở tai đón nhận tiếng lòng của người xung quanh. Đôi khi, họ không cần một lời khuyên, mà chỉ cần ai đó thực sự lắng nghe.
Bằng cách “ăn chay” với đôi tai, ta học được sự tĩnh lặng, biết cẩn trọng với những gì đi vào tâm hồn và biết dành chỗ cho Lời Chúa, cho sự cảm thông với anh chị em.
5. Ăn chay bằng đôi tay
5.1. Đôi tay – Biểu hiện của hành động và sáng tạo
Đôi tay là công cụ lao động, là phương tiện biểu đạt tình cảm. Những gì đôi tay làm nên phản ánh ý chí và tâm hồn của chúng ta. Đôi tay có thể xây dựng, nâng đỡ, nhưng cũng có thể tàn phá, gây hấn.
Trong Mùa Chay, “ăn chay” bằng đôi tay nghĩa là tiết chế những hành động bạo lực, ích kỷ, và tăng cường các hoạt động bác ái, yêu thương.
5.2. Thực hành “ăn chay” bằng đôi tay
• Dùng đôi tay để phục vụ: Tham gia các công việc thiện nguyện, nấu ăn cho người vô gia cư, trao tặng quần áo cho trẻ em nghèo, v.v. Đây là cách cụ thể để đôi tay trở thành khí cụ bình an của Chúa.
• Tránh những hành động tiêu cực: Đừng để đôi tay vướng vào các tệ nạn, bạo lực, hoặc những hành vi tổn hại đến người khác.
• Cầu nguyện bằng đôi tay: Đan tay cầu nguyện, giơ tay chúc lành, hoặc đơn giản là đặt tay lên vai người khác để an ủi, sẻ chia.
Khi thực hành chay tịnh bằng đôi tay, ta sẽ thấy công việc hàng ngày trở nên ý nghĩa hơn. Mỗi hành động nhỏ bé cũng có thể trở thành lời cầu nguyện sống động, diễn tả lòng yêu mến Chúa và tình thương với tha nhân.
6. Ăn chay bằng đôi chân
6.1. Đôi chân và hành trình cuộc đời
Đôi chân nối kết ta với mặt đất, nơi ta sinh ra và cũng là nơi ta sẽ trở về. Đôi chân đưa ta đến mọi nơi, quyết định hướng đi trong cuộc đời. Vì thế, “ăn chay” bằng đôi chân là biết kiểm soát hành trình của mình, không để bản thân chạy theo cám dỗ, nhưng biết dừng lại đúng lúc để suy ngẫm, và biết hướng đến những nơi Chúa mời gọi.
6.2. Thực hành “ăn chay” bằng đôi chân
• Biết dừng lại: Cuộc sống hiện đại cuốn con người vào vòng xoáy của công việc, giải trí, mạng xã hội. Đôi khi ta quên mất phải “dừng chân” để nhìn lại bản thân, dành thời gian cho gia đình, cho Chúa.
• Đi đến với người nghèo: Mùa Chay nhắc nhở chúng ta mở rộng đôi chân, bước ra khỏi vùng an toàn để đến với những ai cần giúp đỡ. Hãy đến mái ấm tình thương, trại phong, hoặc nơi cư trú của người già neo đơn. Chính những cuộc viếng thăm ấy sẽ làm giàu tâm hồn ta.
• Đến với Nhà Thờ: Tham dự thánh lễ, chầu Thánh Thể, tĩnh tâm… là những dịp để đôi chân được dẫn lối vào sự bình an, để linh hồn được no thỏa trong ân sủng Chúa.
Khi thực hành chay tịnh bằng đôi chân, ta học được sự cân bằng, không chỉ chăm lo cho nhu cầu thể lý mà còn quan tâm đến nhu cầu thiêng liêng. Đôi chân sẽ trở thành biểu tượng của hành trình đức tin, dẫn chúng ta tới chỗ gặp gỡ Chúa và tha nhân.
7. Ba trụ cột Mùa Chay: Cầu nguyện – Bố thí – Chay tịnh
7.1. Cầu nguyện – Gặp gỡ Chúa với tâm hồn chân thành
Cầu nguyện là hơi thở của đời sống tâm linh. Trong Mùa Chay, chúng ta được mời gọi gia tăng việc cầu nguyện:
• Đọc Kinh Thánh: Tìm hiểu và suy niệm Lời Chúa mỗi ngày, để Lời Ngài thấm vào suy nghĩ, hành động của ta.
• Tham dự Thánh Lễ, chầu Thánh Thể: Đây là cơ hội quý báu để ta gặp gỡ Chúa cách gần gũi.
• Cầu nguyện riêng: Tìm một không gian tĩnh lặng, dâng lên Chúa những lo toan, vui buồn, và lắng nghe tiếng Ngài.
Khi cầu nguyện chân thành, chúng ta sẽ được Chúa biến đổi, để biết sám hối, tha thứ và yêu thương hơn.
7.2. Bố thí – Sẻ chia tình thương và vật chất
Bố thí không chỉ là việc cho đi vật chất, mà còn là trao tặng thời gian, công sức, sự cảm thông cho những người xung quanh. Bố thí trở nên giá trị hơn khi chúng ta làm với tấm lòng quảng đại, khiêm nhường, không phô trương.
• Chia sẻ tiền bạc: Trích một phần thu nhập giúp đỡ người nghèo, những nạn nhân của thiên tai, dịch bệnh…
• Trao tặng thời gian: Thăm nom bệnh nhân, người già neo đơn, lắng nghe tâm sự của những ai đang khủng hoảng tinh thần.
• Tặng kỹ năng: Nếu bạn giỏi nấu ăn, có thể nấu những bữa cơm từ thiện. Nếu bạn giỏi ngoại ngữ, hãy dạy miễn phí cho trẻ em mồ côi…
Chính hành động bố thí bằng cả tâm hồn sẽ giúp ta cảm nhận sâu sắc niềm vui Phúc Âm: “Cho thì có phúc hơn nhận” (Cv 20,35).
7.3. Chay tịnh – Hy sinh để hoán cải
Chay tịnh không chỉ gói gọn trong việc kiêng thịt, mà còn là kiêng cữ những thói quen xấu, những thứ khiến ta xa Chúa và xa tha nhân. Khi ta sẵn sàng hy sinh những thú vui, những sự ràng buộc không cần thiết, ta sẽ dần nhận ra sự tự do đích thực của tâm hồn.
• Hy sinh những đam mê vô bổ: Cờ bạc, rượu chè, nghiện ngập… đều là những thứ cần được “chay tịnh” để tái khám phá ý nghĩa cuộc đời.
• Tiết chế lời nói, tính nóng nảy: Chay tịnh cả ở khía cạnh tinh thần, kiêng cữ “sân si” hay “bới móc” người khác.
• Dâng những hy sinh nhỏ cho Chúa: Thay vì làm chỉ để khoe khoang, hãy âm thầm dâng tất cả cho Chúa, xin Ngài biến đổi lòng mình.
8. Niềm vui trong Mùa Chay
8.1. Lời mời gọi “đừng ủ rũ”
Chúa Giêsu nhấn mạnh: “Khi con ăn chay, đừng làm bộ mặt ủ rũ như bọn giả hình.” (Mt 6,16). Mùa Chay không phải là mùa của u sầu, bi quan. Ngược lại, đây là thời gian để chúng ta thanh luyện tâm hồn và cảm nghiệm sâu xa niềm vui của ơn cứu độ.
8.2. Tại sao niềm vui lại quan trọng?
• Niềm vui thúc đẩy: Khi lòng ta tràn đầy niềm vui, việc sống hy sinh, hãm mình sẽ trở nên nhẹ nhàng hơn.
• Niềm vui kết nối: Niềm vui là “chất keo” gắn kết chúng ta với Chúa và với cộng đoàn. Người xung quanh sẽ cảm nhận được nguồn năng lượng tích cực, nhờ đó, chúng ta có thể làm chứng cho Tin Mừng một cách tự nhiên.
• Niềm vui thánh thiện: Đây không phải niềm vui ồn ào, nhất thời, mà là niềm vui sâu lắng, đến từ việc ý thức Chúa luôn hiện diện và yêu thương ta.
8.3. Cách nuôi dưỡng niềm vui
• Cầu nguyện cá nhân: Chia sẻ với Chúa những khó khăn, rồi đón nhận sự ủi an từ Ngài.
• Sống biết ơn: Mỗi ngày hãy liệt kê những điều tốt đẹp, dù nhỏ bé, để cảm tạ Chúa.
• Tương tác với cộng đoàn: Tham gia các sinh hoạt nhà thờ, các buổi cầu nguyện chung, chia sẻ Lời Chúa, vì “Ở đâu có hai ba người họp lại nhân danh Thầy, Thầy ở đó, giữa họ” (Mt 18,20).
9. Hoán cải – Trái tim của Mùa Chay
9.1. Sám hối và tha thứ
Điều cốt lõi trong Mùa Chay là sám hối, nhìn lại những lỗi lầm và quyết tâm thay đổi. Sám hối không phải để tự trách hay chán nản, mà là để tìm lại bình an. Đồng thời, ta cũng cần học biết tha thứ cho người khác, như Chúa đã tha thứ cho ta.
9.2. Hòa giải và yêu thương
Thánh Phaolô mời gọi chúng ta: “Hãy làm hòa với Thiên Chúa” (2 Cr 5,20). Để thực sự hòa giải với Chúa, ta cũng cần làm hòa với anh chị em, với gia đình, và thậm chí với chính bản thân. Khi ta xóa bỏ hận thù, đố kỵ, lòng ta sẽ mở ra cho ơn sủng Chúa.
9.3. Thực hành Bí tích Hòa Giải
Mùa Chay là dịp thuận tiện để lãnh nhận Bí tích Hòa Giải. Qua bí tích này, Chúa Giêsu tỏ bày lòng thương xót và ban ơn tha thứ. Đây cũng là cơ hội để chúng ta canh tân đời sống, nhận lại niềm vui đích thực.
10. Hành trình tiến về Phục Sinh
10.1. Kết hợp với Chúa Giêsu trong cuộc Khổ Nạn
Mùa Chay hướng chúng ta về Tuần Thánh, nơi Chúa Giêsu hiến dâng mạng sống để cứu chuộc nhân loại. Việc chay tịnh, cầu nguyện, bố thí… sẽ giúp ta đồng hành với Chúa trên đường Thánh Giá. Hãy tưởng tượng từng bước Chúa vác thập giá, từng giọt máu Ngài rơi, để cảm nghiệm sâu xa tình yêu vô biên.
10.2. Niềm hy vọng Phục Sinh
Sau nỗi đau Khổ Nạn là niềm vui Phục Sinh. Mùa Chay không kết thúc trong đêm tối, mà mở ra bình minh mới của sự sống. Việc ta từ bỏ tội lỗi, hoán cải, sống hy sinh… đều nhằm chuẩn bị cho niềm vui phục sinh ấy. Mỗi lần ta đánh bại cám dỗ, ta đang sống lại cùng Chúa.
10.3. Biến đổi bản thân – Biến đổi thế giới
Khi chúng ta để Mùa Chay biến đổi nội tâm, cách chúng ta sống, nói năng, đối xử với người khác cũng sẽ thay đổi. Một tâm hồn được thanh luyện sẽ trở thành men muối, ánh sáng cho thế giới. Từ những hành động nhỏ bé, chúng ta có thể góp phần làm cho gia đình, cộng đoàn và xã hội trở nên tốt đẹp hơn.
11. Lời kết: Mời gọi một Mùa Chay trọn vẹn
Mùa Chay không chỉ đơn thuần là thời gian kiêng thịt, ăn ít hay tham dự nghi thức xức tro. Đó là mùa của tâm hồn, của sự trở về và sám hối. Chúng ta được mời gọi để:
1. Cầu nguyện sâu xa, gặp gỡ Chúa và để Ngài biến đổi.
2. Bố thí chân thành, chia sẻ tình thương và vật chất với những ai thiếu thốn.
3. Chay tịnh toàn diện, không chỉ kiêng thịt mà còn tiết độ trong suy nghĩ, ánh nhìn, lời nói, hành động và cả hành trình cuộc đời.
Khi chúng ta “ăn chay” bằng đôi mắt, đôi tai, đôi tay và đôi chân, Mùa Chay sẽ đi vào chiều sâu, chạm đến tâm hồn và thúc đẩy chúng ta canh tân đời sống. Niềm vui không bị loại bỏ, mà còn được thánh hóa. Niềm vui ấy xuất phát từ sự hòa giải với Chúa, với tha nhân và với chính mình.
Ước mong Mùa Chay năm nay, mỗi người chúng ta có thể tìm thấy ý nghĩa đích thực của chay tịnh, sám hối và yêu thương. Để rồi, khi bước vào đại lễ Phục Sinh, ta có thể hân hoan cất tiếng: “Chúa đã sống lại thật!” với một tâm hồn mới, tràn đầy niềm tin, hy vọng và yêu thương. Và cũng từ đó, ta sẽ trở thành nhân chứng sống động cho tình yêu và lòng thương xót của Chúa giữa thế giới hôm nay.
Lm. Anmai, CSsR